Announcement

Collapse
No announcement yet.

Fiil Çatısı (Dil ve Anlatım)

Collapse
X
 
  • Filter
  • Time
  • Show
Clear All
new posts

  • Fiil Çatısı (Dil ve Anlatım)

    Çekimli bir fiilden oluşan yüklemin nesne ve özneye göre gösterdiği durumlara çatı denir. Bundan hareketle, yüklemin, isim soylu sözcüklerden oluştuğu cümlelerde çatının anlamayacağını söyleyebiliriz.

    Çatı ; yüklemin nesne ve özneyle ilgisi olduğundan, sorularda karşımıza çoğu kez, nesne-yüklem ve özne-yüklem ilişkisi olarak çıkar. Şimdi bunları ayrı ayrı inceleyelim.

    NESNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ

    Fiiller nesne alıp almamalarına göre değişik şekillerde adlandırılır. Bunları dört grupta inceleyebiliriz.

    1- Geçişli Fiil

    Nesne alabilen fiillerdir. Bir fiilin nesne alıp almadığının nasıl anlaşılacağını cümle öğelerinde “nesne” konusunda işlemiştik. Buna göre, fiil nesne alıyorsa geçişli olacaktır.

    2- Geçişsiz Fiil

    Nesne alamayan fiillerdir. Bu fiillerin yüklem olduğu cümlelere dışarıdan da herhangi bir nesne getirilemez.

    ÖZNE – YÜKLEM İLİŞKİSİ

    Öznenin yüklemle ilişkisi beş grupta incelenir.

    1- Etken Fiil

    Yüklem durumundaki fiilin bildirdiği işi, öznenin kendisi yapıyorsa fiil etkendir.

    2- Edilgen Fiil

    Fiilin bildirdiği işi özne değil de başkası yapıyorsa, özne bu işten etkileniyorsa, fiil edilgendir. Bu fiiller, etken fiillere “-l” ve “-n-” eklerinin getirilmesiyle yapılır. Etken fiilin nesnesi olan öğe fiil edilgen yapıldığında özne durumuna geçer ve bu öznelere “sözde özne” adı verilir. Örneğin etken fiilde örnek verdiğimiz cümleyi edilgen yapalım;

    “Masanın üzeri güzelce temizlendi.”

    cümlesini incelersek ; “temizlendi” yüklemdir. “Temizlenen ne?” diye sorduğumuzda ” Masanın üzeri” öznesi cevap veriyor. “İşi yapan kim?” diye sorduğumuzda, “başkası” cevabı gelir. Yani işi yapan özne değil, başkasıdır.

    Çünkü masa kendi kendini temizleyemez. Öyleyse fiil edilgendir, öznesi de sözde öznedir.

    3- Dönüşlü Fiil

    Fiilin bildirdiği işi özne kendi üzerinde yapıyorsa yani özne hem işi yapan, hem de yaptığı işten etkilenense bu anlamı veren fiil dönüşlüdür. Dönüşlü fiiller de etken fiillere “-l-” ve “-n-” ekleri getirilerek yapılır.

    “Tarağı eline alıp bir süre tarandı.”

    cümlesinde tarama işini öznenin kendi üzerinde yaptığı bellidir. Dolayısıyla fiil dönüşlüdür.

    4- İşteş Fiil

    En az iki özne tarafından yapılabilen fiillerdir. Bu fiiller, fiillere “-ş-” eki getirilerek türetilir. Bazı İşteş fiiller işin yapılışına göre iki grupta incelenir.

    5- Ettirgen Fiil

    Konumuzun başında, nesne-yüklem ilişkisini verirken, ettirgenliğe de değinmiştik. Bu tür fiillerde işi önze bir başkasına yaptırılır.
    Trabzon & Samsun Proje Koordinatörü
Working...
X